Herdenking joods werkkamp in Putten op 27 januari

PUTTEN Dat in Putten vanaf het voorjaar van 1942 tot 2 oktober een Joods werkkamp 'De Vanenburg'  was is door alle herdenkingen rond de razzia een beetje in de vergetelheid geraakt. De Stichting Samen Verder Putten wil de herinnering aan dit werkkamp levend houden. Voor het eerst wordt maandag 27 januari daarom een herdenking gehouden bij het monument Sarah bij de oprit naar het kasteel.

Wijnand Kooijmans

Michel Kooij werd vijf jaar geleden voor het eerst eigenlijk geconfronteerd en ging daarna op onderzoek uit of er geen monument kon worden geplaatst. Onder meer bracht hij een bezoek aan kamp Westerbork. Daar kwam hij te weten dat er een standaard monument bestaat voor de plekken waar Joodse werkkampen gevestigd zijn geweest. Over heel Nederland verspreid in totaal 52.

Het standaard monument sprak hem niet zo aan. Bovendien bedroegen de kosten daarvan rond de elfduizend euro en die wilde hij niet vanuit zijn achterzak in een monument stoppen. Hij heeft kennis aan de Puttense kunstenaar Gerrit van Emous en die bleek bereid het ontwerp van Kooij gestalte te geven. Waar de eigenaren van De Vanenburg aanvankelijk wat sceptisch stonden rond de plannen voor een monument wijzigde dit geleidelijk aan en kreeg Kooij alle medewerking het monument een plek te geven.

ONTROERING De onthulling van het monument Sarah in 2017 brengt nog steeds ontroering teweeg bij Kooij. Hij wilde dit niet alleen doen maar ook Van Emous voelde er weinig voor dit samen met hen te doen. Er werd een touw bevestigd aan de Israëlische vlag die vervolgens door alle aanwezigen, onder wie opperrabbijn Jacobs, werd weggetrokken.

De naam Sarah is gekozen als verwijzing naar de moeder van alle Joden. Door de jaren heen is Kooij opgevallen dat het werkkamp weinig bekendheid geniet in Putten. Waar hij zich zichzelf inzette voor het monument is zijn streven de lessen die geleerd kunnen worden uit de gevolgen van oorlogen inmiddels ondergebracht in de Stichting Samen Verder Putten.  Een boodschap die men niet verloren wil laten gaan door deze op een eigentijdse manier door te geven aan volgende generaties voor wie vrijheid vanzelfsprekend lijkt.

WERKKAMP Het werkkamp werd in april '42 geopend en bleef tot en met 2 oktober van dat jaar open. Op die dag werden de Joden weggevoerd uit alle werkkampen naar Westerbork. Dit omdat moest worden voldaan aan de eis dat er voldoende Joden naar dat kamp werden afgevoerd. Er werd bericht verstuurd naar het hoofdkantoor in Berlijn dat de transportatie van Joden in Nederland succesvol verliep.

Reden voor het oprichten van de werkkampen was dat er veel werkloosheid heerste en men vond dat de Joden toch werk moesten hebben. Hiervoor ontvingen ze een zeer kleine vergoeding. Iedere maand werden steeds verder gaande maatregelen opgenomen en heerste er een militair regime. Er mocht geen bezoek worden ontvangen, niet worden gepraat met andere burgers en op het laatst moest men zelfs op àppel.

POSTPAKKETTEN Men mocht wel postpakketten ontvangen en corresponderen met familieleden.  Het is Kooij door een gesprek met een inmiddels recent overleden Puttenaar wel duidelijk geworden dat er toch wel enig contact met de inwoners van Putten is geweest. De Joden werden ingezet door het afgraven van de duinrillen langs het Randmeer en voor werkzaamheden op boerderijen. Ook repareerden ze gaten in het wegdek.

De vergunning voor het stichten van het werkkamp werd vanuit Den Haag ingediend bij de gemeente Putten met de duidelijke boodschap dat deze niet mocht worden geweigerd. Burgemeester Van Geen, fel anti-Duits was vertrokken waardoor de vergunning werd getekend door loco-burgemeester Hendrik van de Poll. De opa van Erik van de Poll, bestuurslid van de Stichting Samen Verder Putten. De loco-burgemeester werd al spoedig vervangen door Klinkenberg, een beruchte Joden-jager.

ONTSNAPPEN Eén van de sprekers tijdens de herdenking 27 januari is Ernst van Gelderen. Hij wist te ontsnappen tijdens het transport van de Amsterdamse Schouwburg naar Westerbork en ondergebracht bij een pleeggezin in Limburg. Ook zijn ouders overleefden de oorlog waardoor hij na de oorlog met hen moest worden verenigd.

Inmiddels was hij als klein kind vervreemd van zijn ouders en was de terugkeer naar hen niet gemakkelijk voor hem. Eigenlijk leefde hij twee oudergezinnen. Zijn dochter bewoog hem zijn verhaal op papier te zetten. Hoewel geen schrijver resulteerde dat toch in de uitgave van een klein boekje. Een Amerikaanse productiemaatschappij verfilmde zijn verhaal onder de titel: 'I Missed My Train' welke wordt gebruikt voor educatieve doeleinden.

VIDEO Ook wordt een korte video vertoond met confronteerde beelden. Het is het schokkende verhaal van Edith Eva Eger. Zij overleefde het vernietigingskamp Auschwitz waar ze danste voor Josef Mengele. Het leverde haar de bijnaam 'De ballerina van Auschwitz' op. Na de oorlog werd ze psychologe en heeft talloze mensen begeleid bij het verwerken van oorlogstrauma's. Twee jaar geleden heeft een video opgenomen met haar levensverhaal en een boodschap voor de toekomst.

Na de sprekers wil men tijdens de herdenking met de zaal in discussie. Kooi: "Wij willen een iets andere herdenking dan gebruikelijk is. Onder meer komt de opkomst van het antisemitisme aan de orde. Wat dat betreft vindt Kooij het jammer dat opperrabbijn Jacobs in deze periode in Israël is en daardoor niet bij de herdenking aanwezig kan zijn.

STILTEMOMENT Bij het monument wordt een stiltemoment gehouden en het Kaddisj, het gebed voor de doden gebeden. De aanvang is om 13.30 uur, de verwachting is dat rond 16 uur de herdenking kan worden afgesloten. Iedereen is welkom maar wie wil komen wordt wel verzocht zich aan te melden via info@stichtingsamenverderputten.nl.